Onlangs las ik een opmerkelijk bericht in een huis-aan-huiskrant: “Het smeedijzeren torenuurwerk van kasteel Eerde is weer bij de tijd. Het meer dan drie eeuwen oude kasteeluurwerk is weer in oude luister hersteld.”
Veel mensen hebben een haat-liefdeverhouding met tijd. De één komt steeds te laat de ander altijd te vroeg. Wie kent niet: ‘Tijd is geld’; ‘Met passen en meten wordt de tijd versleten’; ‘De tijd zal het leren’; ‘Er is een tijd van komen en een tijd van gaan’; ‘Hij is bij de tijd’, enzovoort, enzovoort.
Tijd is onlosmakelijk verbonden met ons bestaan. Ik ga u niet vermoeien met hoe ‘tijd’ tot stand is gekomen of in welke tijdzone we leven. Maar hoe weten we de tijd? Hoe houden we de tijd bij? De meesten van ons hebben tegenwoordig een polshorloge. Vroeger hadden ‘de hoge heren’ een zakhorloge in hun vestzakje en meestal was deze bevestigd aan een gouden of zilveren ketting die opzichtig werd gedragen. Men verloochende niet zijn afkomst… Maar degenen die geen pols- of zakhorloge hadden, waren aangewezen op de toren- of kasteelklok, of als die niet zichtbaar was, het slaan ervan.
In stad of dorp was het luiden van de torenklok dé manier om de tijd kenbaar te maken. Arbeiders die buiten het dorp doorbrachten wisten zo wanneer het tijd was om te ‘schaften’ (eten). De ‘avondklok’ om acht uur was het sein om naar huis te gaan en te eten. Deze ‘avondklok’ wordt ook wel de ‘pap-klok’ of ‘brie-klok’ genoemd.
Ook wordt de torenklok nog steeds geluid bij overlijden of rampen maar ook bij heugelijke gebeurtenissen. Luidt de klok om 10.00 uur dan is er iemand uit het dorp overleden; luidt de klok om 11.00 uur dan is iemand buiten het dorp gestorven. En voorheen werd vóór het luiden ook de klepel nog enige keren tegen de klok geslagen afhankelijk van de leeftijd van de overledene. Zondags wordt nog altijd de klok geluid om ter kerke te gaan (de imam heeft een andere manier om zijn gelovigen op te roepen). ‘Luxe’ toren- of kasteelklokken werden soms verrijkt met een carillon.
Thuis hebben we in de hal een Friesche klok hangen of een ‘Amsterdams horloge’ staan; in de kamer bevindt zich een Pendule, Schoorsteenklok, Koekoeksklok, een Comtoise of, jawel, er hangt bij sommigen een ‘Schippertje’ aan de muur. En in de tuin hebben we een zonnewijzer.
Beste tijdgenoten, ons hele leven hangt af van tijd. Daar worden we al vroeg in ons leven mee groot gebracht. Thuis of op school werd ons het klokkijken geleerd: eerst de uren, dan de halve uren en als je die onder de knie had de vijf minuten. We kunnen ons het allemaal herinneren. En met de tijd kregen we de dagen, maanden, jaren, eeuwen: ze gaan als een schaduw voorbij…. ‘De tijd pauzeert niet!’