Vanuit mijn huidige woonplaats fietsen wij regelmatig de omgeving in en onlangs kwamen wij (weer) in het Duitse Alexisdorf in de omgeving van Emlichheim, een plaatsje met een grote geschiedenis. Hier hebben zich na de Tweede Wereldoorlog de Hernhutters of Evangelische Broedergemeenschap (EBG) gevestigd. Omdat hun geloofsbelijdenis niet overeenkwam met de lutherse, katholieke, protestantse of andere door de overheid aanvaarde belijdenissen waren de leden van de EBG steeds weer mikpunt van uitsluiting of vervolging.
Alexisdorf is één van de vijftien, voor velen onbekende concentratiekampen lang de grens tussen Neuenhaus en Papenburg. Deze werkkampen, de z.g. ‘Emslandkampen’, werden begin 1933 gebruikt als kamp voor tegenstanders van het Hitler-regime. Gevangenen werden ingezet bij de ontginning van het Emsland, bestaande uit veen en moeras. Zonder machines, slechts voorzien van een spade moesten zij onder erbarmelijke omstandigheden aan het werk. In totaal werden in de 15 kampen ongeveer 80.000 strafgevangenen vastgehouden met daarnaast tussen de 100.000 en 180.000 krijgsgevangenen. Ongeveer 38.000 gevangenen onder wie 35.000 Sovjet-Russische krijgsgevangenen overleefden de kampen niet. Met name zij werden slecht behandeld: ze werden stelselmatig vermoord!
Ten noorden van Alexisdorf is nog een Russische Erebegraafplaats met een gedenkplaat voor 600 gevallenen maar hier liggen waarschijnlijk wel 6000 gevangenen. Over de geschiedenis is weinig bekend, vermoedelijk omdat de bevolking deze tragedie zo snel mogelijk wilde vergeten. Er wordt beweerd dat enkele bewakers uit de onmiddellijke omgeving afkomstig waren die in ruil het door krijgsgevangenen ontgonnen land in eigendom kregen. Na de oorlog werd dit kamp gebruikt om vluchtelingen uit Polen en Oekraïne op te vangen. Gemeenten in Silezië moesten namelijk na de Tweede Wereldoorlog worden ontruimd en zo ontstond een nieuwe gemeente in de buurt van het voormalige krijgsgevangenkamp Alexisdorf: Neugnadenfeld. Velen van de vluchtelingen kwamen uit de Poolse plaats Gnadenveld (in het pools: Pawlowicki). De vluchtelingen behoorden tot de Hernhutter Broedergemeenschap.
Deze gemeenschap, in 1722 gesticht door Nicolaas Ludwig Graf von Zinzendorf, houdt niet van onenigheid over allerlei dogmatische geloofspunten. Zij leven sober, vroom en toegewijd. Ook op het kerkhof in Neugnadenfeld is iets van die gelijkheid terug te zien: alle (alleen maar) één-persoonsgrafmonumenten zijn gelijk en op volgorde van overlijden gerangschikt. Zo komt het voor dat van een echtpaar de man aan de ene kant van het kerkhof ligt begraven en de vrouw, die later stierf, aan de andere kant. Op de grafstenen staat alleen de naam, geboorte- en overlijdensdata van de overledene. Verder geen tekst. De huidige kerk aan de Kampstraat, met hoog geplaatste vensters, staat op de plaats waar in de Tweede Wereldoorlog het Casino voor de officieren heeft gestaan. Vreemd genoeg heeft deze kerk twee ingangen: oorspronkelijk één voor de mannen en één voor de vrouwen.
Al met al een plaats met een geschiedenis en een bezoek waard. In Nederland heeft de Broedergemeenschap een grote aanhang onder Surinaamse Nederlanders.
Bron: Gevangenen in het veen. Eigen foto’s.