Deze vraag is al meerdere keren gesteld. Behoort het dorp Den Ham bij Salland? Geografisch niet, cultureel wel zou ik zeggen. Het dorp Den Ham behoorde in vroeger jaren tot het Ambt Ommen en Hammenaren gingen in Ommen naar de R.K. Kerk. Inwoners van Den Ham wonen er al generatie na generatie: een bevolking van ‘ons kent ons’. Onlangs vond ik bijgaande folder van de VVV “den Ham” in mijn archief met de volgende tekst: “De gemeente den (toen nog zonder hoofdletter) Ham, waartoe ook het op 6 km afstand gelegen Vroomshoop behoort, telde op 1 januari 1951 8936 inwoners en beslaat een oppervlakte van 4273 ha. De bevolking is hoofdzakelijk Protestant-Christelijk gezind. De omgeving van het welvarende dorp den Ham is alleszins bezienswaardig.” Zo luidt een deel van de tekst aan de binnenzijde van deze folder die voor 50 cent werd uitgegeven door het secretariaat aan de Vroomshoopseweg 10.
Er zijn (vele) Hammenaren die zich nog steeds meer Sallanders voelen dan Twentenaren ondanks het feit dat jaarlijks tijdens de aubade op Koningsdag op de Brink door een ieder het Twents volkslied wordt gezongen. Natuurlijk, de ligging van Den Ham is tussen Dinkel en Regge maar dat wil niet zeggen dat je dan per se Twentenaar moet voelen. Er zijn (veel) culturele verschillen tussen de dorpen in de gemeente Twenterand. Concurrentiestrijd tussen kernen binnen een gemeente is van alle tijden. Vroomshoop, niet zo oud en anders gezind, heeft een andere cultuur. “Hammenaren staan met de rug naar Twente(rand)” hoorde ik onlangs iemand zeggen. Hammenaren zijn maar voor een deel gericht op Almelo met school, ziekenhuis, winkelen maar ook voor een even groot deel op Ommen/Hardenberg.
Hammenaren willen tegen wil en dank onafhankelijk zijn. Zolang ze maar niet worden gestoord tijdens hun economische en culturele leven: zelfbeschikkingsrecht; zelf mogen geloven. Zij houden van traditie. Zij stellen zich bescheiden op (“ ’t is altied zo ewes – zo mut ut blieven”); de Twentenaren nemen meestal het voortouw. En zo voelt dat ook, waardoor Hammenaren zich snel achtergesteld voelen; als het hen niet bevalt gaan ze het zelf doen zoals een zwembad bouwen én nog exploiteren ook.
Heel lang is men bezig geweest om een provincie Twente samen te stellen: voorstanders Enschede, Hengelo en Almelo hadden daarbij kleinere gemeenten nodig om voldoende draagvlak te krijgen. Maar de kleinere gemeenschappen wilden zich niet laten overschaduwen door de grote gemeenten. Het is er (gelukkig! voor het dorp Den Ham) niet van gekomen. Het dorp Den Ham voelde meer voor de regio Ommen, Hellendoorn, Hardenberg.
En toen kwam de gemeentelijke herindeling waarbij de gemeente Den Ham werd samengevoegd met de gemeente Vriezenveen. Deze samenwerking met ‘Vriezenveen’ is nimmer tot een vruchtbare kruisbestuiving gekomen. Deze gemeentelijke samenvoeging is Den Ham door de (landelijke) politiek ‘in gerommeld’. Als er een referendum was gehouden was er zeker een andere uitslag uitgekomen: een gat tussen politiek en burger! De geschiedenis valt niet te herschrijven. De relatie tussen Vriezenveen en Den Ham is niet één van waardering maar van desinteresse. Zelfs in taal verschillen Hammenaren (zeggen jao jao en bedoelen dan nee) met Vriezenveners maar ook met Twentenaren. Is deze verwaterende burenliefde nog te redden? Of blijven we liever hangen in die gapende saaie clichés?